Agnieszka Lisak
Źródło: Gazeta Prawna, 11 stycznia 2007 r.
Jeśli wypłata dywidendy na rzecz udziałowców w spółce będzie dokonywana niezgodnie z prawem, członkowie zarządu odpowiedzą osobiście wobec spółki za uszczuplenie jej majątku. Zakończenie roku obrotowego jest chwilą wyczekiwaną przez wspólników spółek kapitałowych. Posiadają oni bowiem prawo do udziału w zysku, który został wypracowany przez spółkę za dany rok obrotowy. Zanim jednak dojdzie do jakichkolwiek wypłat na rzecz wspólników, muszą zostać spełnione wymogi formalne.
Sprawozdanie finansowe
Zysk przeznaczony do podziału musi być zyskiem rocznym (nie może dotyczyć okresów krótszych). Musi on wynikać ze sprawozdania finansowego sporządzonego w związku z zakończeniem roku obrotowego (w ciągu 3 miesięcy od chwili zakończenia roku).
W niektórych przypadkach przepisy prawa dodatkowo wymagają, by wcześniej sprawozdanie finansowe zostało zbadane przez biegłego rewidenta. Zgodnie z art. 64 ust. 1 ustawy o rachunkowości (dalej u.r.) obowiązek taki istnieje zawsze w przypadku spółek akcyjnych. Natomiast jeżeli chodzi o pozostałe spółki prawa handlowego, to tylko wtedy, gdy podmioty te prowadzą działalność w większych rozmiarach, tj. spełniły łącznie dwa z trzech poniższych warunków w poprzedzającym roku obrotowym:
- średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50 osób
- suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość w walucie polskiej co najmniej 2 500 000 euro
- przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej 5 000 000 euro.
Wybór biegłego
Członkowie zarządu nie są uprawnieni do wyboru biegłego rewidenta. Zgodnie z art. 66 ust. 4 u.r., jego wyboru dokonuje organ zatwierdzający sprawozdanie finansowe jednostki, chyba że umowa (statut) spółki stanowi inaczej. W przypadku spółek kapitałowych organem zatwierdzającym sprawozdanie finansowe będzie zgromadzenie wspólników (walne zgromadzenie akcjonariuszy). Uprawnienie wyboru biegłego można umową spółki przekazać, np. radzie nadzorczej, np. gdy zwołanie walnego zgromadzenia akcjonariuszy wiąże się z dużymi kosztami.
Pozbawienie przez ustawodawcę członków zarządu możliwości wyboru biegłego rewidenta ma na celu zapewnienie, by osoby wyznaczone do pełnienia tej funkcji były bezstronne i nie podlegały jakimkolwiek naciskom ze strony osób kierujących sprawami spółki. Naruszenie ww. wymogu sprawia, że sprawozdanie finansowe zbadane przez wadliwie wyznaczonego biegłego, traktowane jest tak, jak gdyby w ogóle nie zostało zbadane. Natomiast brak badania (tam, gdzie jest ono obligatoryjne) wyłącza możliwość dokonania wypłaty dywidendy na rzecz wspólników. Podział zysku dokonany w takich okolicznościach jest nieważny z mocy prawa.
Sam fakt badania sprawozdania finansowego przez biegłego rewidenta nie jest jeszcze wystarczającą przesłanką do dokonania wypłat dywidendy na rzecz wspólników. Nie każda bowiem opinia biegłego daje ku temu podstawy. Musi być to opinia co najmniej z zastrzeżeniami lub bez zastrzeżeń. W przypadku, gdyby biegły wydał opinię negatywną lub co gorsza, w ogóle odmówił wydania opinii, byłoby to przesłanką negatywną do dokonania jakichkolwiek wypłat.
Członkowie zarządu powinni także zbadać, czy zysk netto ustalony przez biegłego rewidenta pokrywa się z tym wynikającym ze sprawozdania finansowego. Zdarza się, że w tym zakresie istnieją rozbieżności, natomiast zysk ustalony przez spółkę bywa zawyżony.
SPÓŁKI KAPITAŁOWE: WARUNKI WYPŁATY DYWIDENDY
— biegły rewident musi zostać wybrany zgodnie z przepisami prawa,
— opinia biegłego rewidenta musi być co najmniej bez zastrzeżeń lub z zastrzeżeniami
- Zakończenie roku obrotowego
- Sporządzenie sprawozdania finansowego
- Zbadanie sprawozdania finansowego przez biegłego rewidenta
- Podjęcie uchwały zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia akcjonariuszy) w przedmiocie zatwierdzenia sprawozdania finansowego i podziału zysku
- Wysokość zysku przeznaczonego do wypłaty nie może naruszać bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa (art. 189 par. 2, art. 192, art. 348 par. 1, art. 396 par. 1 k.s.h.)
Zgromadzenie wspólników
Kolejną przesłanką, która musi zostać spełniona przed dokonaniem wypłaty dywidendy, jest odbycie zwyczajnego zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia akcjonariuszy), podczas którego dochodzi do zatwierdzenia sprawozdania finansowego oraz podjęcia uchwały o podziale zysku. Powinno się ono odbyć w ciągu 6 miesięcy od chwili zakończenia roku obrotowego. Przekroczenie tego terminu nie daje podstaw do automatycznego przyjęcia nieważności uchwały w przedmiocie podziału zysku.
Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego uchwała taka podjęta po upływie 6 miesięcy może zostać uchylona (obecnie można stwierdzić jej nieważność), tylko wtedy gdy zostanie wykazane, że przekroczenie terminu miało wpływ na treść uchwały (wyrok SN z 8 grudnia 1998 r., I CKN 243/98, OSNC 1999, nr 6, poz. 116) W praktyce wykazanie takich okoliczności w procesie może być bardzo trudne.
Brak podjęcia uchwały przez wspólników w przedmiocie zatwierdzenia sprawozdania finansowego jest bezwzględną, negatywną przesłanką dla dokonywania jakichkolwiek wypłat.
Zgodnie z prawem
Obowiązkiem członka zarządu — przed dokonaniem jakichkolwiek wypłat — jest także zweryfikowanie, czy uchwała podjęta przez wspólników (akcjonariuszy) jest zgodna z prawem. Należy pamiętać o rygorach wynikających z art. 189 par. 2 kodeksu spółek handlowych (dalej k.s.h.). Zgodnie z tym przepisem wspólnicy spółki z o.o. nie mogą otrzymywać z jakiegokolwiek tytułu wypłat potrzebnych do pełnego pokrycia kapitału zakładowego. Tak więc jeżeli rzeczywisty majątek spółki nie będzie wystarczał na pokrycie zadeklarowanego kapitału zakładowego (będzie niższy), zysk wypracowany przez spółkę powinien w pierwszej kolejności zostać przeznaczony na uzupełnienie kapitału zakładowego, a dopiero pozostała jego część może zostać przeznaczona na wypłatę dywidendy. Przepis ten jest bezwzględnie obowiązujący i ma wzmacniać tzw. gwarancyjną rolę kapitału zakładowego.