Doradca inwestycyjny a rynki finansowe
«Istnieją dwa rodzaje inwestorów, dużych czy małych: Inwestor, który nie wie dokąd rynek zmierza, i ten, który nie wie, że nie wie. W końcu, jest trzeci rodzaj inwestora — profesjonalny inwestor, który wie, że nie wie, ale jego kariera zależy od tego, czy sprawia wrażenie mądrego.» (William Bernstein, «Inteligentny Inwestor»). Postępujący rozwój cywilizacyjny i gospodarczy na świecie w dużej mierze wymusił zmiany w funkcjonowaniu rynków finansowych. Zaczynając od wielkich koncernów produkcyjnych działających w silnie konkurencyjnych warunkach, a skończywszy na gospodarstwach domowych, niemal każdy w jakimś stopniu uzależniony jest od sprawnie działającego systemu finansowego. Doradca inwestycyjny pełni w tym systemie istotną rolę.
Choć pozyskiwanie, bądź też inwestowanie własnego kapitału z pozoru wydaje się być relatywnie prostą czynnością, oczywistym jest fakt, iż w warunkach dużej konkurencji sukces mogą odnieść tylko ci, którzy posiadają najlepsze zdolności w tym zakresie. Istniejące poczucie bezradności ze strony zwykłego inwestora wobec mechanizmów świata pieniądza prowadzi do wzrostu popytu na usługi, które zminimalizowałyby ryzyko działania. Z drugiej strony, mnogość skomplikowanych mechanizmów rynkowych i prawnych powoduje, że ich kontrola staje się coraz trudniejsza. Konieczność standaryzacji reguł rynkowych, jak również potrzeba stałego nadzoru pod kątem ich zgodności z regulacjami prawnymi determinują potrzebę tworzenia instytucji, które by ów proces nadzorowały. Wymienione wyżej czynniki wymusiły stworzenie systemu doradztwa inwestycyjnego, którego zadaniem byłoby usprawnienie warunków działania gospodarki rynkowej.
Doradca inwestycyjny — zawodowiec z certyfikatem
W rozumieniu potocznym, doradcą inwestycyjnym może być każdy, kto jest zatrudniony przez instytucję lub też inwestora indywidualnego w celu zarządzania aktywami lub też świadczenia usług doradczych. Skomplikowana natura rynków finansowych sprawia, iż przytoczona definicja nie obejmuje w pełni wszystkich funkcji, jakie doradca inwestycyjny spełnia we współczesnym świecie finansów. Jednakże, dalsze nadmierne rozszerzanie i uogólnianie ww. pojęcia nie jest jednak wskazane, gdyż może skutecznie utrudnić lub wręcz uniemożliwić krytyczne rozważania dotyczące roli doradcy inwestycyjnego.
W konsekwencji, niniejszy artykuł koncentruje się na tej grupie doradców inwestycyjnych, którzy pełnią swoje funkcje zawodowo, w szczególności, gdy ich działalność usankcjonowana jest specjalnym certyfikatem doradcy inwestycyjnego. Uwzględniając fakt, iż funkcje doradcze we współczesnym świecie w większym stopniu wykonywane są przez zinstytucjonalizowane grupy doradców, niż przez pojedynczych doradców, pojęcie doradcy w dalszej części analizy oznacza grupę doradczą.
Jak wcześniej wspomniano, we współczesnym świecie firmy doradcze świadczą swoje usługi zarówno podmiotom gospodarczym, jak i inwestorom indywidualnym. Rodzaj działalności prowadzonej przez ww. grupy ma bezpośredni wpływ na charakter świadczonych im usług. Uwzględniając wartość transakcji, jak również stopień ich złożoności, podmioty gospodarcze niewątpliwie stanowią bardziej istotną grupę obsługiwaną przez doradców.
Optymalne rekomendacje
Każda firma w określonym momencie swojego istnienia uzależniona jest od zewnętrznego źródła finansowania. Decyzja o wyborze rodzaju finansowania bardzo często wymaga pomocy ze strony doradców. Analizując sytuację firmy i warunki jej działania, firmy doradcze rekomendują optymalny sposób pozyskania niezbędnego kapitału. Dla przykładu, mała firma pojawiająca się na rynku nie dysponuje zazwyczaj odpowiednio wysokimi zasobami kapitału i jednocześnie nie posiada wystarczającej wiarygodności finansowej. W konsekwencji, ma ona utrudniony dostęp do publicznego rynku finansowania, akcji lub obligacji. Duże firmy produkcyjne nie mają tego problemu, w związku z tym w ich przypadku rodzaj finansowania będzie zupełnie inny. Każdy z istniejących systemów finansowania ma istotne zalety, ale niesie jednocześnie ze sobą określone koszty. W tym kontekście, zadaniem firmy doradczej jest opracowanie najlepszej i optymalnej strategii finansowania zakładającej maksymalizację zysków i minimalizację kosztów klienta. Opracowanie optymalnej ścieżki finansowania jest jedną z najbardziej standardowych usług, jakie może świadczyć doradca w zakresie restrukturyzacji kapitału firmy. W zakresie finansów przedsiębiorstw, firmy doradcze świadczą również porady dotyczące fuzji i przejęć, dywestytur (spin-offs), obrony przed wrogimi przejęciami, etc.
Minimalizować ryzyko
Kolejną funkcją firm doradczych, pełnioną w kontekście potrzeb podmiotów gospodarczych, jest dostarczanie instrumentów minimalizujących ryzyko działalności operacyjnej. Zabezpieczenie ryzyka, czyli popularny hedging, jest niezmiernie ważnym elementem strategii działania, w szczególności dla firm międzynarodowych i konglomeratów. Bardzo często, firmy doradcze umożliwiają dostęp do różnorodnych instrumentów pochodnych, takich jak swapy, futures, forwards lub też kombinacji powyższych kontraktów. Angażują się one również w konstruowanie skomplikowanych kompleksowych instrumentów finansowych dostosowanych do potrzeb działalności klienta. Uwzględniając złożoną naturę zasad sterujących funkcjonowaniem rynków finansowych, wydaje się oczywistym, iż firmy wielokrotnie zmuszone są opierać się na opiniach doradców. Generalna zasada dowodzi, że im bardziej rozwinięty jest określony rynek gospodarczy tym bardziej skomplikowany jest odpowiadający mu rynek instrumentów finansowych. W konsekwencji, ilość produktów oferowanych przez doradców w Polsce jest nieporównywalnie mniejsza, niż np. w Stanach Zjednoczonych.
Zadbać o płynność finansową
Doradcy inwestycyjni świadczą ponadto usługi w zakresie realizacji transakcji giełdowych, jak również utrzymywania płynności finansowej swoich klientów. W tym przypadku, działają oni często jako organizatorzy rynku (market makers), których głównym zadaniem jest zabezpieczenie płynności finansowej klienta. Realizacja ww. funkcji stwarza ponadto możliwość zastosowania korzyści skali, np. poprzez wygenerowanie zdolności do realizacji zleceń po niższych kosztach.
Jedną z najbardziej popularnych usług oferowanych przez doradców jest zarządzanie portfelem aktywów. W tym zakresie, głównym zadaniem doradców jest stworzenie portfela aktywów najlepiej odpowiadającego potrzebom klienta. Nie sposób wymienić wszystkie parametry wykorzystywane w tym procesie. Doradcy oceniają bowiem między innymi bazę aktywów klienta, jego preferencje, jak również horyzont czasowy danej inwestycji. Istotnym jest fakt, iż doradca ma za zadanie zmaksymalizować oczekiwania finansowe klienta uwzględniając wcześniej wyznaczone ograniczenia. Firmy doradcze dysponują zwykle własnymi «wehikułami inwestycyjnymi», które służą ich potrzebom. Dla przykładu, większość firm doradczych sponsoruje fundusze inwestycyjne, które umożliwiają redukcję ryzyka specyficznego, bądź też, jak w przypadku funduszu funduszy, ryzyka systematycznego w portfelu.
Funkcje zarządcze doradztwa inwestycyjnego
Wspomniana powyżej funkcja zarządzania aktywami jest uniwersalną funkcją spełnianą zarówno wobec instytucji, jak i klientów indywidualnych. W przypadku klientów indywidualnych należałoby ponadto wspomnieć o bardzo ważnej funkcji zarządzania funduszami emerytalnymi. Jest ona szczególnie istotna w krajach wysoko rozwiniętych, w których systemy emerytalne kumulują znaczny odsetek środków finansowych inwestorów. Doradca inwestycyjny zarządza tymi aktywami doradzając jednocześnie instytucjom sponsorującym plany emerytalne. Kolejną ważną grupę zadań realizowanych dla potrzeb inwestorów indywidualnych stanowią niewątpliwie usługi związane z rynkiem nieruchomości. Biorąc pod uwagę fakt, iż w krajach wysoko rozwiniętych nieruchomości stanowią główne źródło aktywów, doradcy oferują swoje usługi w zakresie zabezpieczenia ryzyka niewypłacalności, jak również restrukturyzacji długu.
Koszt usług
Analizując szeroki wachlarz usług oferowanych inwestorom przez firmy doradcze nasuwa się pytanie jaki jest koszt oferowanych przez doradców usług. Firmy doradcze pobierają relatywnie wysokie opłaty za swoją działalność i jest to niewątpliwie czynnik, który często decyduje o decyzji inwestora dotyczącej wyboru danego doradcy. Badania naukowe potwierdzają, że inwestorzy w swoich decyzjach stosunkowo często kierują się poziomem opłat pobieranych przez doradców. W warunkach wysokiej konkurencji, różnice w opłatach maleją, co może prowadzić do pogorszenia rentowności firmy doradczej. Naturalną reakcją w takich sytuacjach jest przeważnie wzrost aktywności na rzecz reklamowania usług. Ponadto, firmy doradcze starają się oferować produkty niszowe zapewniające im pozycję monopolistyczną na rynku.
Kryteria coraz bardziej ostre
Podsumowując, możemy śmiało stwierdzić, iż współczesny światowy porządek gospodarczy wymaga szczególnie aktywnej działalności ze strony firm doradczych. Firmy te mają za zadanie maksymalizację użyteczności swoich klientów, przy jednoczesnej maksymalizacji swoich zysków. Złożoność mechanizmów sterujących rynkami finansowymi wymusza konieczność podnoszenia jakości oferowanych usług. Usługa doradcza świadczona klientowi powinna być utożsamiana z profesjonalizmem i uczciwością. Zrozumiałym, zatem jest fakt, iż większość instytucji organizujących rynek doradców w wielu regionach świata wprowadza różnego rodzaju bariery w licencjonowaniu przyszłych doradców. Można mieć tylko nadzieję, że zaostrzenia kryteriów i wymagań znajdą rzeczywiste odzwierciedlenie w jakości oferowanych usług.
Dokąd zatem zmierza doradztwo inwestycyjne? Oczywistym jest fakt, że usługi doradcze są często zbyt drogie i w konsekwencji nieopłacalne. Dlatego też, w celu zdobycia klienta, firmy doradcze coraz częściej oferują swoje usługi w formie pakietów, łączących różnorodne produkty. Ponadto, burzliwe doświadczenia ostatnich kilku lat generują popyt na instrumenty finansowe efektywnie minimalizujące ryzyko. Obecnie, firmy doradcze inwestują znaczne ilości swoich dochodów w rozszerzenie prowadzonych badań nad nowymi zaawansowanymi technologiami finansowymi. Prawdopodobnie w najbliższych latach tendencja ta utrzyma się a nawet wzrośnie. W szerokim kontekście należy uwzględniać również stale postępujące procesy globalizacji i integracji, które wymuszają otwieranie się firm doradczych na rynki całego świata w celu zapewnienia efektywnego doradztwa klientom.
Analizowane w artykule tendencje stanowią niewątpliwie jedynie część obserwowanych współcześnie prawidłowości. Jedno jest pewne: doradztwo inwestycyjne ma niebagatelny wpływ na efektywne funkcjonowanie całego systemu finansowego.
Marcin Kacperczyk — Profesor Finansów Sauder School of Business University of British Columbia Vancouver, BC, Canad; wykładowca na szkoleniu Studium dla doradców inwestycyjnych i analityków papierów wartościowych oraz Fundusze inwestycyjne w Instytucie Rozwoju Biznesu.
(październik 2004)