Działania mentora muszą przebiegać w oparciu o najwyższe standardy etyczne – ten fakt nie podlega żadnym wątpliwościom. Gdy jednak chcemy wskazać konkretne zasady, jakimi powinna kierować się osoba pełniąca tę funkcję, napotykamy na trudności. Istniejące kodeksy etyczne traktują bowiem wspólnie mentoring i coaching, chociaż między tymi dwiema metodami wspierania rozwoju istnieją znaczące różnice. Dlatego warto, aby tak ważna kwestia jak etyka w pracy mentora stała się przedmiotem szerszej dyskusji środowiska mentorów.
Czym jest mentoring?
Poszukując tych różnic warto zwrócić uwagę na sformułowaną wiele lat temu, lecz wciąż aktualną, definicję Kingi Padzik. Autorka definiuje mentoring jako „proces, w którym wybrane i przeszkolone osoby udzielają rad i wskazówek umożliwiających ich podopiecznym rozwój zawodowy w danej organizacji i/lub zrobienie kariery zawodowej. (…) Podstawowe zadania mentora to: a) przekazywanie wiedzy i umiejętności potrzebnych do wykonania zadania w nowej pracy lub w nowych okolicznościach, b) wskazywanie, jak radzić sobie z różnymi problemami, jakie napotyka się podczas pierwszych doświadczeń zawodowych lub podczas rozpoczynania pracy w nowym miejscu lub w ogóle w nowej dziedzinie, c) wskazywanie, jak określone zagadnienia rozwiązywane są w danej organizacji (zapoznawanie z kultura organizacyjną), d) pomoc w realizacji projektów przez wskazanie właściwego kierunku działania” (Padzik 2002, s. 42).
Geneza i dziś mentoringu
Pojęcie mentoringu wywodzi się, jak wiadomo, z mitologii greckiej. Według Homera Odyseusz, udając się na wojnę trojańską, powierzył opiekę nad edukacją syna Telemacha swojemu przyjacielowi Mentorowi. „Przekaż swoją wiedzę i doświadczenie mojemu synowi” – powiedział. Przyjaciel dobrze wywiązał się z zadania, stając się na wieki symbolem oparcia dla młodego człowieka.
W czasach nieco nam bliższych zaobserwowano, iż osoby, które odniosły autentyczny sukces zawodowy, często w odpowiedzi na pytania o źródła tego sukcesu przywołują postać człowieka-autorytetu, którego pomoc i opieka spowodowały przełamanie początkowych trudności, umożliwiając pełny rozwój kariery zawodowej.
Do tej swoistej, znanej od wieków relacji mistrz – uczeń nawiązuje coraz większa liczba współczesnych firm, obejmując swych pracowników systemem mentoringu.
Etyka mentora. Siedem zasad – głos w dyskusji
Działać etycznie to przede wszystkim działać w sposób kompetentny. Co oznacza ten postulat w stosunku do pracy mentora? Lista autorów, którzy próbowali odpowiedzieć na to pytanie jest bardzo długa; wspomniany temat mógłby stać się przedmiotem obszernego opracowania. Podejmując próbę skrótowej odpowiedzi , punktem wyjścia warto uczynić samą istotę pojęcia „kompetencje”. Nie wchodząc w złożone rozważania definicyjne stwierdzić należy, że kompetencje to: wiedza, umiejętności i postawa. Przeanalizujmy je kolejno w kontekście zagadnienia, jakim jest etyka mentora:
• Wiedza – jej posiadanie jest warunkiem wstępnym budowania autorytetu mentora. Mentor powinien posiadać rozległe wiadomości z dziedziny, w której zamierza rozwijać się podopieczny. Bez posiadania fachowej wiedzy dotyczącej określonego obszaru zawodowego trudno byłoby pełnić rolę nauczyciela i przewodnika. To jednak nie wystarczy; trzeba jeszcze umieć tę wiedzę przekazać – konieczna jest znajomość elementów psychologii i pedagogiki, w tym m.in. faz rozwoju zawodowego, stylów uczenia się, przezwyciężania barier komunikacyjnych itp.
• Umiejętności – podobnie jak w poprzednim przypadku możemy tutaj wymienić dwa główne obszary. Potrzebne są zarówno tzw. umiejętności fachowe – kształtowane przez lata doświadczeń zawodowych, jak i umiejętności przekazywania tych doświadczeń podopiecznym. Przekazywanie umiejętności bywa zwykle najtrudniejszą (niektóre umiejętności są naprawdę niełatwe do przekazania), ale też najbardziej wartościową częścią relacji mentoringowej.
• Postawa — w odniesieniu do niej także trzeba wyróżnić dwa główne obszary. Pierwszy dotyczy postawy wobec własnej pracy zawodowej. Jeżeli mentor ma być autentycznym autorytetem, sposób wykonywania przezeń codziennych obowiązków powinien charakteryzować się najwyższymi standardami etycznymi. Wszelkie kompromisy w tej dziedzinie są dla relacji mentoringowej wyjątkowo niebezpieczne. Obszar drugi dotyczy postawy wobec podopiecznego – musi ona zostać oparta na wartościach takich jak otwartość, partnerstwo, szacunek, zaufanie i szczerość.
Kodeks etyczny zawierający zasady koncentrujące się na istocie mentoringu wciąż jeszcze czeka na opracowanie. Etyka w pracy mentora bowiem, jak w każdym zawodzie związanym z nauką, kształceniem i rozwojem, powinna określać granice, których w mentoringu nie wolno przekraczać. Prace w tym obszarze zamierzają podjąć przedstawiciele różnych stowarzyszeń mentoringowych, słusznie podkreślając, iż powinno się to odbyć na drodze dyskusji całego środowiska. Gdybym, zabierając głos w tej dyskusji, miała sformułować siedem najważniejszych zasad, którymi powinien kierować się mentor, przybrałyby one postać następujących wskazówek:
- Starannie przemyśl swoją motywację do bycia mentorem. Zadania tego podejmuj się tylko wtedy, gdy Twoja odpowiedź na pytanie: dlaczego chcę pełnić tę rolę? brzmi: „Ponieważ chcę wspierać rozwój innych”.
- Jako osoba doświadczona wiesz zapewne, że czas jest najcenniejszym dobrem, jakie jeden człowiek może ofiarować drugiemu. Zastanów się, czy na pewno stać Cię na to, aby przekazać ten dar podopiecznemu.
- Pamiętaj, że celem Twoich działań jest wspieranie podopiecznego w rozwoju jego potencjału, a nie tworzenie młodszej kopii samego siebie.
- Unikaj mentorskiego tonu. Twoją rolą jest inspirowanie ucznia do samodzielnego działania, a nie narzucanie mu swoich poglądów, rozwiązań i stylu pracy.
- Fundamentem relacji mentoringowej jest zaufanie. Buduje się je długo, a traci – w jednej chwili. Bądź bardzo uważny, aby do takiej sytuacji nie dopuścić.
- Miej nieustannie świadomość, że kształtujesz nie tylko wiedzę i umiejętności podopiecznego, ale także jego postawę wobec życia. Oznacza to, że Twoja własna postawa powinna być wzorem do naśladowania.
- Pamiętaj, że warunkiem efektywności Twoich działań jest posiadanie autorytetu w oczach podopiecznego: Starannie unikaj wszelkich zachowań i sytuacji, które mogłyby tę wartość podważyć.
Mówiąc o powinnościach mentora nie można zapomnieć, że określone zobowiązania ciążą także na podopiecznym. Mentor ofiarowuje podopiecznemu wartości bezcenne: swój czas, uwagę i zaangażowanie. Podopieczny musi mieć w sobie autentyczną pasję rozwoju, aby właściwie te wartości wykorzystać. Warto także podkreślić, iż podopieczny zaciąga wobec swojego mentora dwa ważne zobowiązania:
- Wszystko, czego się od Ciebie nauczę, wykorzystam wyłącznie w etycznych celach.
- Jeżeli w przyszłości będę mógł pomóc komuś w rozwoju, uczynię to.
Bibliografia:
- Padzik K., Leksykon HRM. Podstawowe pojęcia z dziedziny zarządzania zasobami ludzkimi, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2002
- Sidor-Rządkowska M., Coaching kariery. Doradztwo zawodowe w warunkach współczesnego rynku pracy, Wolters Kluwer, Warszawa 2018.
- Sidor-Rządkowska M., Teoria, praktyka, studia przypadków, Wolters Kluwer, Warszawa 2014.
- Sidor-Rządkowska M., Profesjonalny coaching. Zasady i dylematy etyczne w pracy coacha, Wolters Kluwer, Warszawa 2012.
Autorka: Małgorzata Sidor-Rządkowska
Zobacz także szkolenia i kursy w IBD Business School