Agnieszka Lisak
(…) Spór między przedsiębiorcami, który powstał w czasie prowadzenia przez nich działalności gospodarczej, będzie rozstrzygany przez sąd gospodarczy, nawet gdy jeden z nich zakończy działalność.
20 marca wejdzie w życie nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego. Ma ona na celu przyspieszenie rozpoznawania spraw gospodarczych. Ale zmiany te nie dotyczą tylko przepisów o postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych. Obejmują również ogólne zasady procesu, ustawę o swobodzie działalności gospodarczej oraz ustawę o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych.
Ponad 100 tysięcy złotych
Artykuł 17 kodeksu postępowania cywilnego określa przypadki, w których właściwym do rozpoznania sprawy jest sąd okręgowy. Przedmiotem zmiany jest dodanie zapisu, zgodnie z którym do właściwości sądów okręgowych będą należeć także sprawy o prawa majątkowe w sprawach gospodarczych, jeżeli wartość przedmiotu sporu przewyższa sto tysięcy złotych. Dotychczas kwestia ta uregulowana była w art. 4793, który jednak został uchylony. Zapis ten zaś przeniesiono z uchylonego art. 4793 do art. 17 pkt 4 k.p.c. Tak więc zmiana ta ma charakter raczej porządkujący i utrzymuje dotychczasowy wyższy próg kwotowy dla spraw gospodarczych rozpoznawanych przez sądy okręgowe (100 tys. zamiast 75 tys.).
Uchylony artykuł 4793 k.p.c. wprowadzał dodatkowo domniemanie właściwości sądów okręgowych w sprawach gospodarczych. W praktyce wywoływało to nieporozumienia w zakresie relacji tego przepisu do artykułów 16 i 17 k.p.c., określających ogólne zasady właściwości rzeczowej sądów. Niektórzy przyjmowali, że ww. przepis ma charakter szczególny i tym samym wyłącza zasady z art. 16 i 17. Z drugiej natomiast strony – zdaniem autorów nowelizacji – znaczenie normatywne tego przepisu było raczej niewielkie. Celem zlikwidowania występującej niepewności oraz zażegnania doktrynalnych sporów, ustawodawca zdecydował się na uchylenie ww. przepisu.
Nieważność uchwały
Ponadto w wyniku nowelizacji dodano do art. 17 punkt 42 i 43 k.p.c. Celem zmiany było zlikwidowanie niepewności co do właściwości rzeczowej sądów w przypadku wytoczenia powództwa o uchylenie czy też stwierdzenie nieważności uchwały. Dotychczas celem ustalenia właściwości rzeczowej sądy stawały przed koniecznością określenia charakteru zaskarżonej uchwały. To jest tego, czy ma ona charakter majątkowy czy też nie. W praktyce bywało to trudne, ponieważ wiele z uchwał łączy w sobie element majątkowy i niemajątkowy (z przewagą jednego lub drugiego). Gdy uchwała miała charakter majątkowy, sąd stawał dodatkowo przed koniecznością ustalenia wartości przedmiotu sporu, której wysokość decydowała o właściwości rzeczowej sądu rejonowego lub okręgowego. Kryteria, według których powinno to następować, też często nastręczały trudności. W konsekwencji ustalenie właściwości rzeczowej sądu obarczone było elementem niepewności. To zaś nieraz skutkowało nieważnością postępowania, w przypadku gdy okazało się, że sprawa została rozpoznana przez sąd rejonowy, a nie przez sąd okręgowy. Celem zlikwidowania występujących w praktyce niepewności ustawodawca zdecydował się na przekazanie sądom okręgowym wszystkich spraw w przedmiocie: uchylenia, stwierdzenia nieważności, ustalenia nieistnienia uchwał organów osób prawnych lub tzw. ułomnych osób prawnych. Dodatkowo do właściwości sądów okręgowych przekazano sprawy z zakresu zapobiegania i zwalczania nieuczciwej konkurencji.
Sąd zbada właściwość
W wyniku nowelizacji doprecyzowaniu uległo także pierwsze zdanie art. 202 k.p.c., odnoszące się do zasad badania przez sąd swojej właściwości miejscowej. Odtąd sąd nie będzie mógł brać pod uwagę swojej niewłaściwości miejscowej, jeżeli nie będzie ona naruszać bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa, to jest przepisów o właściwości wyłącznej. Jeżeli niewłaściwość będzie mieć charakter usuwalny (będzie nadawała się do usunięcia w drodze umowy stron), sąd będzie mógł ją uwzględnić jedynie na zarzut pozwanego zgłoszony i należycie uzasadniony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. Sąd nie będzie mógł zatem badać swojej niewłaściwości z urzędu, jeżeli nie będzie ona naruszać bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa, nawet przed wdaniem się w spór.
Wstępna lektura tego przepisu wskazuje na to, że już w chwili obecnej sąd nie powinien przekazywać sprawy z uwagi na niewłaściwość miejscową, dającą się usunąć za pomocą umowy stron. Niestety, orzecznictwo i praktyka poszły w innym kierunku. Stąd też celem nowelizacji jest jednoznaczne przesądzenie tej kwestii.
Kontrolę właściwości miejscowej sądu – poza właściwością wyłączną – powierzono w całości stronie pozwanej. Celem tej nowelizacji jest ograniczenie przypadków przekazywania sobie przez sądy nawzajem spraw z uwagi na niewłaściwość miejscową (usuwalną), co prowadzi jedynie do niepotrzebnego wydłużania czasu trwania postępowania. Nowelizacja następuje poprzez dodanie zdania drugiego po zdaniu pierwszym. Pozostała część artykułu zostaje bez zmian. Należy zwrócić uwagę na fakt, że znowelizowany art. 202 k.p.c. jest przepisem znajdującym się w części poświęconej ogólnym zasadom procesu, a więc dotyczy nie tylko spraw gospodarczych.
Zaprzestanie działalności
Ustawodawca postanowił także rozstrzygnąć spór, który istniał w dotychczasowej praktyce: który z sądów jest właściwy w przypadku zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej przez jedną ze stron. Czy nadal jest to sąd gospodarczy, czy też może już sąd cywilny. Zgodnie z rozwiązaniem zaproponowanym przez ustawodawcę, ma być to odtąd wyłącznie sąd gospodarczy. Nowelizacja następuję poprzez dodanie zdania drugiego. Zdanie pierwsze przepisu pozostaje bez zmian.
Doręczenie zastępcze
Artykuł 139 par. 3 k.p.c. reguluje kwestie związane z tzw. doręczeniem zastępczym. To znaczy określa zasady postępowania w przypadku, gdy korespondencji pochodzącej od sądu nie można doręczyć zgodnie z ogólnymi zasadami kodeksu postępowania cywilnego. Jak wynika z uzasadnienia nowelizacji, celem zmiany jest doprecyzowanie skutków zaniedbań w przedmiocie braku aktualizacji miejsca zamieszkania i adresu dla doręczeń przez osobę fizyczną wpisaną do Ewidencji Działalności Gospodarczej. W takim przypadku korespondencję należy pozostawić w aktach ze skutkiem doręczenia zgodnie ze zmienionym art. 139 par. 3 k.p.c. Należy zwrócić uwagę na fakt, że w odniesieniu do osób fizycznych ustawa o swobodzie działalności gospodarczej (art. 27 ust. 2 pkt 3) nakłada obowiązek wskazania we wniosku o wpis do ewidencji nie tylko miejsca zamieszkania, ale także adresu dla doręczeń. Nowelizacja ma przede wszystkim charakter porządkujący nazewnictwo, jej celem zaś jest usunięcie wątpliwości interpretacyjnych, które istniały dotychczas. Uzupełnieniem tej nowelizacji jest zmiana w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, polegająca na dodaniu do art. 29 ust. 3 pkt 5. Punkt ten nakłada na organ administracji obowiązek poinformowania przedsiębiorcy, będącego osobą fizyczną o skutkach zaniedbań w przedmiocie aktualizacji miejsca zamieszkania i adresu dla doręczeń.
Ustawodawca zdecydował się na przekazanie sądom okręgowym wszystkich spraw w przedmiocie: uchylenia, stwierdzenia nieważności, ustalenia nieistnienia uchwał organów osób prawnych.