Dlaczego w biznesie ważna jest społeczna odpowiedzialność?

CSR w biznesie

Pojęcie społecznej odpowiedzialności biznesu (skrót CSR – z ang. Corporate Social Responsibility) coraz częściej pojawia się w dyskusjach praktyków i teoretyków wielu dziedzin naukowych, tj. ekonomii, zarządzania, prawa czy socjologii. Przypisuje się jej walory sprzyjające wzrostowi wzajemnego zaufania powiązanych ze sobą podmiotów, które biorą aktywny udział w życiu gospodarczym. Traktuje się ją jako inwestycję, która w dłuższej perspektywie ma przynosić wymierne korzyści. Jednocześnie zaznacza się, że CSR w biznesie – społeczna odpowiedzialność biznesu jest możliwa jedynie przy zapewnieniu pewnego poziomu edukacji wewnątrz przedsiębiorstw, poprzez racjonalne czerpanie z istniejących zasobów potencjału ludzkiego oraz wsparciu organizacji pozarządowych i państwa. Sama koncepcja zaś jest postrzegana jako „zbiór takich norm, które określają relacje między przedsiębiorcą a otoczeniem jego działalności”¹

O definicji pojęcia CSR w biznesie

O nowoczesnym podejściu do społecznej odpowiedzialności biznesu możemy mówić w zasadzie od lat 90. ubiegłego wieku, gdy idee CSR w biznesie przestały ograniczać się wyłącznie do amerykańskich rynków. Było to efektem m.in. tego, że na uniwersytetach oraz w renomowanych szkołach biznesu zaczęto wprowadzać do programów nauczania obowiązkowe zajęcia z etyki biznesu dla menedżerów. Przyczyniło się to do powolnej, ale konsekwentnej zmiany sposobu myślenia o prowadzeniu biznesu. Skutkiem tego było coraz częstsze tworzenie w międzynarodowych korporacjach dobrowolnych kodeksów postępowań. Przedsiębiorstwa „koncentrowały się w nich na redukcji ryzyka i kosztów, następnie na przeprojektowaniu wybranych produktów, procesów, systemów, aby optymalizować wyniki, by na trzecim etapie integrować innowacyjne podejście w ramach nowych strategii i uzyskiwać dodatkowe przychody, i w końcu by wykorzystywać te nowe modele biznesu do budowania kultury organizacyjnej, przywództwa i innych pozafinansowych wymiarów, w ramach kreowania długoterminowej przewagi konkurencyjnej nastawionej na rozwój całego społeczeństwa”².

W celu pełnego przedstawienia problematyki społecznej odpowiedzialności biznesu należałoby odnieść się do definicji tego pojęcia. W literaturze często przytaczane jest stwierdzenie z 1973 roku autorstwa Andy Carroll, że „społeczna odpowiedzialność biznesu to kapitalny termin, bowiem z pewnością coś oznacza, ale niekoniecznie zawsze to samo dla każdego³. Dzieje się tak ponieważ, sama definicja jest mocno oparta na przyjętych indywidualnie przez przedsiębiorstwo strategiach biznesowych odnoszących się do jakiegoś istotnego z punktu widzenia biznesu zjawiska społecznego.

Alexander Dahlsrud przeanalizował 37 najpopularniejszych definicji pojęcia społecznej odpowiedzialności biznesu i na tej podstawie stwierdził, że ograniczają się one zasadniczo do pięciu określeń przyjmowanych w różnych konfiguracjach, co ilustruje poniższy rysunek.

Opracowanie własne na podstawie: Alexander Dahlsrud, How Corporate Social Responsibility is Defined: an Analysis of 37 Definitions, Corporate Social Responsibility and Environmental Management, Corp. Soc. Responsib. Environ. Mgmt. (in press) Published online in Wiley InterScience, (www.interscience.wiley.com)

Należy więc jeszcze raz podkreślić, że definicja społecznej odpowiedzialności biznesu powinna być ściśle powiązana ze strategia zarządzania firmą. Wiąże się to z  woluntarystycznym charakterem tego działania, gdyż każde przedsiębiorstwo jedynie dobrowolnie, choć w ramach obowiązujących przepisów prawa, może podejmować wszelkie działania przyczyniające się do większej dbałości o aspekty istotne społecznie. Do określenia planów takich działań jest niezbędne przyjęcie odpowiedniego modelu społecznej odpowiedzialności. Aby nie ograniczać CSR jedynie do marketingowego działania, każde przedsiębiorstwo zainteresowane wprowadzeniem rozwiązań mających służyć dobru wspólnemu, powinno odnosić się do globalnie przyjętych zachowań oraz stale podnosić poziom wiedzy. „Chodzi więc o przejście z perspektywy deskryptywnej, gdzie opisuje się różne możliwe podejścia urzeczywistniane przez praktyków biznesu, do perspektywy aplikacyjnej, gdzie określa się, jakie konkretne działania będą podejmowane i jakie rezultaty będą wówczas możliwe do osiągnięcia”⁴. Należałoby przy tym zaznaczyć, że wytyczenie owych rezultatów należałoby przypisać kadrze zarządzającej. Dlatego tak istotne jest, jak menedżerowie postrzegają społeczną odpowiedzialność biznesu w ramach całościowej strategii firmy, poprzez rozwinięcie w przedsiębiorstwie organizacyjnej wrażliwości na pewne działania lub zaniechania.

CSR w biznesie – perspektywa organizacyjna

Na modele społecznej odpowiedzialności biznesu można spojrzeć z wielu perspektyw. Poniższy rysunek pokazuje perspektywę organizacyjną, która ma szczególnie istotne znaczenie w budowaniu CSR.

Opracowanie własne na podstawie: Partners in Progress Sp. z o.o.- Firma Społecznie Odpowiedzialna (Projektu współfinansowanego ze środków Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy, 2014).

Wymienione elementy powinny stanowić strategiczną ścieżkę rozwoju każdego przedsiębiorstwa, które chce budować swoją konkurencyjność na rynku przy jednoczesnym zadbaniu o aspekty społeczne. Potwierdzają to badania przeprowadzone przez Instytut Filozofii i Socjologii PAN we współpracy z TNS OBOP, które wskazują, że „aż 88% ankietowanych menedżerów odpowiadających za największe przedsiębiorstwa w kraju, jest przeświadczonych o tym, że istnieje pozytywna korelacja pomiędzy etycznym postępowaniem a powodzeniem firmy”⁵. Dlatego tak istotne jest wypracowanie takiej wizji, misji i celów strategicznych przedsiębiorstwa, które pozwoliłoby odejść od podejścia koncentrującego się wyłącznie na pryzmacie ekonomicznym, poprzez skupienie się na efektywności społecznej. Skutkować to będzie dotarciem do nowych klientów, którzy nie chcą korzystać wyłącznie z usług biznesowych, w których największą wartością jest zysk.

Powyższe wywody wskazują jednoznacznie, że pojęcie społecznej odpowiedzialności biznesu od początku istnienia zmienia swój zakres znaczeniowy, dążąc być może do przedefiniowania pojęcia samego przedsiębiorstwa, jego celów oraz wartości. Wynika to z faktu coraz częstszego wdrażania idei społecznej odpowiedzialności biznesu do działalności operacyjnej poszczególnych przedsiębiorstw, nie tylko w ramach międzynarodowych koncernów, ale także rodzimych małych firm⁶.

Obecnie CSR przestaje pełnić wyłącznie funkcję różnicującą przedsiębiorstwa na te, które ją stosują i które nie stosują, lecz staje się wartością samą w sobie. Taka wartość, przy odpowiednim wykorzystaniu koncepcji CSR, pozwala pozytywnie wyróżnić się od konkurencji, jak również jest sygnałem, że dane przedsiębiorstwo oddziałuje w sposób świadomy na otaczające je społeczeństwo. Bez szeroko rozumianego CSR przedsiębiorstwa będą wyłącznie nastawione na maksymalizację zysku „trybikami” i będą oceniane wyłącznie na podstawie danych finansowych, a nie świadomymi uczestnikami życia społecznego i gospodarczego.

Jak widać, społeczna odpowiedzialność biznesu obejmuje wiele płaszczyzn powiązanych swoiście z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa, tj. jawność działalności gospodarczej, podkreślenie roli menedżerów w przedsiębiorstwie, podnoszenie zamożności regionów, w których prowadzona jest dana działalność, czy realny wpływ na politykę społeczną. Oznacza to, iż menedżerowie, wykonując swoje obowiązki względem udziałowców spółki, muszą również brać pod uwagę społeczne otoczenie przedsiębiorstwa. „To społeczeństwo, nadające przedsiębiorcy status prawny i oddając zasoby środowiska naturalnego, umożliwia jego funkcjonowanie. Społeczeństwo czyni to nie w celu umożliwienia wzbogacenia się ograniczonej liczbie osób, ale po to by przetwarzać dobra naturalne i zarządzać zasobami ludzkimi w sposób rozumiany współcześnie jako najbardziej optymalny, tj. właśnie za pomocą wolnorynkowej działalności gospodarczej”⁷. Jednocześnie państwo, które posiada narzędzia do kreowania odpowiedniego porządku prawno-gospodarczego, powinno podejmować takie działania, które pozwalają na jak najbardziej racjonalne wykorzystanie istniejących zasobów. Działania, które są odpowiedzialne względem społeczeństwa, tworzą poczucie wzajemnego zaufania. Społeczna odpowiedzialność biznesu stwarza szansę rywalizacji konstruktywnej, a nie destruktywnej, której głównym założeniem powinno być poszukiwanie szans tkwiących w rezerwach oraz postrzeganie rzeczywistości w kategoriach ogółu społecznego.

Monika Szałanek – absolwentka stosunków międzynarodowych i prawa na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Doktorantka w Instytucie Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk. Autorka artykułów podejmujących tematykę społecznej odpowiedzialności biznesu, globalizacji i prawa międzynarodowego. Z biznesem związana od 2010 roku. Pasjonuje się prawem zamówień publicznych, prawami autorskimi w zakresie rozwoju i ochrony „know-how”  w organizacjach edukacyjnych. Prywatnie miłośniczka podróży małych i dużych oraz dobrej kuchni.